كودكي از جمله­ي آزادگان                            رفت برون با دو سه همزادگان

آزادگان: ایرانیان.         برون: مخفّف بیرون.               همزادگان: هم­سنّ و سالان

یکی از کودکان ایرانیان با دو سه نفر از هم­سالانش برای گردش بیرون رفت

پاي چو در راه نهاد آن پسر                            پويه همي كرد و در آمد به سر

پویه: با شتاب رفتن، دویدن               درآمد به سر: با سر به زمین خورد

زمانی که آن کودک پای در راه گذاشت؛ با سرعت دوید و با سر به زمین خورد

پايش از آن پويه در آمد زِ دست                        مِهرِ دل و مُهره­ي پشتش شكست

مِهر: محبّت، علاقه      مُهره­ی پشت: مهره­ی کمر     مِهر و مُهره(جناس ناقص اختلافی).

به خاطر عجله­ای که کرد، پایش سُر خورد. قلبش فرو ریخت و مهره­ی کمرش هم شکست

شد نفس آن دو سه هم­سال او                     تنگ­تر از حادثه­ي حال او

همسال: هم­سن، همزاد    

از وضعیّتِ (پسر آسیب دیده) حوصله­ی دوستان همراهش، سر رفت.

آن كه وُرا دوست­ترين بود، گفت:                        در بُنِ چاهيش ببايد نهفت

وُرا: برای او             بنِ چاه: تهِ چاه             بباید نهفت: باید پنهان کرد

در بین همراهانش، کسی که بهترین دوستش بود، گفت:«باید او را در ته چاهی پنهان کنیم»

تا نشود راز چو روز آشكار                              تا نشويم از پدرش شرمسار

راز/ روز: آرایه­ی جناس ناقص اختلافی       مصراع اوّل آرایه­ی تشبیه دارد؛ راز به روز تشبیه شده­است.

راز: سرّ                               شرمسار: شرمنده، خجالت زده

تا این راز مانند روز، بر همگان آشکار نشود و ما نیز از پدرش شرمنده نشویم.

عاقبت انديش­ترين كودكي                              دشمن او بود از ايشان يكي

عاقبت­اندیش: دوراندیش           

در بین ان­ها همان که به دشمنی(با فرد زخمی) معروف بود، دوراندیش­ترینشان بود.

گفت همانا که در این همرهان                      صورت این حال نماند نهان

همرهان: مخفّف همراهان         نهان: مخفی، پنهان       صورت این حال: شکل واقعیِ این ماجرا

با خود گفت:«که واقعیّت ماجرا در بین این همراهان پنهان نمی­ماند».

چون كه مرا زين همه دشمن نهند                    تهمت اين واقعه بر من نهند

زین همه: از بین این­ها         دشمن نهند: دشمن فرض می­کنند

تهمت: بدگمانی، افترا.        واقعه: رویداد، حادثه، اتّفاق

از آن­جا که از بین این همراهان، مرا نسبت به او بدخواه می­دانند؛ در مورد این حادثه به من بدگمان می­شوند.

زي پدرش رفت و خبردار كرد                             تا پدرش چاره­ي آن كار كرد

زی: سمت، سو، طرف

به سوی پدرِ دوستِ زخمی­اش رفت و او را از حادثه، باخبر کرد.

هر كه در او جوهر دانايي است                           بر همه چيزیش توانايي است

جوهر دانایی: عصاره­ی دانش، اصلِ دانایی  

کسی که اصلِ دانش و قابلیّت دانایی  در وجودِ او باشد، نسبت به همه­چیز توانمند است.

دشمن دانا كه غم جان بود                                بهتر از آن دوست كه نادان بود

غمِ جان بودن: به فکرِ جان بودن                    دوست و دشمن(آرایه­ی تضاد)

بدخواهِ دانایی که به فکرِ جانِ انسان باشد، از دوستِ نادان بهتر است.